Audiëntie bij de vorst in Gierik/NVT
“Audiëntie bij de vorst” is de tweede roman die de Russische schrijver Aleksandr Skorobogatov bij Manteau liet verschijnen. De auteur woont al enige tijd in Antwerpen en Rose-Marie Vermeulen is zowat zijn vaste vertaalster naar het Nederlands geworden.
Hij debuteerde met de roman “Sergeant Bertrand” die vrijwel unaniem als veelbelovend werd onthaald (zie ook recensie in gierik/NVT 38, p. 92). Men keek dus uit naar z’n tweede boek; meestal het moeilijkste omdat het om bevestiging vraagt van de hooggespannen verwachtingen. En Skorobogatov slaagt hier opmerkelijk in.
Het verhaal: Nikita, een 40-er, en eerder mysterieuze (onderwereld)figuur, over wiens verleden de auteur slechts met mondjesmaat een en ander prijsgeeft, ontmoet in een Moskous café de eerder naïeve, tengere jongeling Sanja. Op slag geraakt Nikita in de ban van de zuivere knaap en hij stelt hem voor om met hem met vakantie naar België te gaan. Nikita hoopt hem tijdens deze trip te verleiden en in te palmen. Maar de jongen wil slechts meegaan als ook z’n vriendinnetje Natasja mee mag. Dit is erg tegen de zin van Nikita, maar het is dat of niets. En ook de bijkomende moeilijkheid en uitdaging wil hij er wel bovenop nemen. Eenmaal in België (Antwerpen) zal Nikita alles in het werk stellen om Sanja voor zich te winnen. Hieruit zal blijken hoe inventief, corrupt, machiavellistisch en pervers hij wel is. Alle middelen zijn goed om zijn uiteindelijk doel te bereiken: het verleiden van Sanja. De manier waarop, wordt naargelang het verhaal vordert, steeds minder kies en ook gortiger, zelfs doorzichtig.
Sommige hoofdstukken laat Skorobogatov volgen door gecursiveerde intermezzi: het zijn Nikita’s dromen, hallucinaties (onder invloed van drank en… ) i.v.m. zijn obsessie om bij de vorst een audiëntie te verkrijgen. Een soort van quête naar het onbereikbare, zoals z’n passie om met Sanja één te worden. Het procédé geeft het verhaal een hallucinante sfeer mee die een psychische dimensie toevoegt aan de figuur Nikita, maar ook aan de hele evolutie iets decadent, iets onvermijdelijk stuwend naar de ultieme ondergang, toevoegt.
Het verhaal eindigt dramatisch: de vervulling van Nikita’s droom en obsessie kan slechts heel even en via slinkse middelen, bereikt worden.
Dit korte en valse gevoel van overwinning luidt meteen de volledige mislukking en nederlaag in. Net zoals in “Sergeant Bertrand” weet Skorobogatov door te dringen tot in de meest abjecte kronkels van de menselijke geest. Het is geen opbeurend mensbeeld dat hij tekent. De vertwijfeling, het hebberige, het haast immorele in de mens halen de bovenhand. Naïeve personages, zoals Sanja en Natasja tot op zekere hoogte toch zijn, worden gebruikt, gewetenloos misbruikt om het vooropgestelde doel te bereiken. Scrupules komen hier niet of nauwelijks aan bod.
Hoewel het verhaal zich hoofdzakelijk in Antwerpen afspeelt, heeft déze stad weinig of geen invloed op bet verhaal. Het had net zo goed een andere havenstad kunnen zijn. “Audiëntie bij de vorst” is m.i. een typisch Russische roman gebleven, waarin de ontreddering van de personages wellicht in overeenstemming is met de ontreddering en de losgeslagen moraliteitsdrempels van het overgrote deel der bevolkingen van de vroegere Oostbloklanden na de ineenstorting van het al even demonische, maar gestructureerde, bureaucratische en anti-individualistische communisme. Nu steekt dat individualisme de kop op, maar het is een overlevingsindividualisme, dat maffiosi in de plaats stelt van volkscommissarissen, waar muren van steen en prikkeldraad werden vervangen door muren van honger, ellende, egoïsme en uitzichtloosheid.
Skorobogatov schrijft een beklemmend proza dat enerzijds de menselijke natuur als weinig hoopvol en positief afschildert, maar onderhuids tot nadenken aanzet en waarschuwt, alhoewel dit laatste misschien niet de bedoeling van de auteur is geweest. Skorobogatov beschrijft de nieuwe, moderne middeleeuwen, die hij al beleefd heeft en die wij hier nog moeten verwachten?
Op de achterflap wordt nog aangehaald dat Skorobogatovs thematiek en personages met Dostojevski verwant zijn. Dat is zo. Dostojevski blijft voor mij echter een zware lectuurbrok. Skorobogatov lees je in één benevelde adem uit.
Guy Commerman, Gierik/Nieuw Vlaams Tijdschrift, maart-april-mei 1995